STARE MOTOCYKE

Jawa - marka motocyklowa powstała w 1929 roku, znalazła się w gronie najbardziej znanych, dzięki swojemu twórcy inż. Franciszkowi Janečkowi. Ten wszechstronnie utalentowany inżynier i właściciel wytwórni "Zbrojovka Ing. F. Janeček, Praha-Nusle II", podjął szereg trafnych decyzji, których wynikiem było powstanie i rozwój produkcji motocykli Jawa.

Młody inżynier Franciszek Janeček w wieku 23 lat wyjechał do Holandii. Uczestniczył tam w budowie wytwórni maszyn elektrycznych, w której później pracował. Uzyskał wówczas tak przydatne w przyszłości doświadczenie kierownicze, pogłębiane nadal po powrocie do Czech. W 1906 roku inż. Janeček sprzedał w Niemczech opatentowane wcześniej udoskonalenie lampy łukowej. Opuścił wtedy kierownicze stanowisko w fabryce Českomorawská Kolben - Daněk i za pieniądze uzyskane ze sprzedaży praw patentowych, nadal podnosił swoje kwalifikacje, odbywając staż w renomowanych europejskich fabrykach.

   Zdobytą wiedzę i doświadczenie wykorzystał we własnym przedsiębiorstwie. Janeček nie od razu zajął się motoryzacją. W swoim laboratorium pracował nad wynalazkami z dziedziny fonografii, fotografii i optyki. Kierowana przez niego firma zajmowała się w czasie pierwszej wojny światowej, tak potrzebną wówczas produkcją zbrojeniową. Po zakończeniu działań wojennych zamówienia wojskowe malały, a po ich radykalnym ograniczeniu w końcu lat dwudziestych, firma "Zbrojovka Ing. F. Janeček, Praha-Nusle II" zmuszona została do przestawienia się na inny profil produkcji. Analiza rynku i własnych możliwości wytwórczych spowodowała, że wybór padł na produkcję motocykli. Rynek motocyklowy był chłonny, a rodzima produkcja ograniczała się do kilku wytwórni, z których najbardziej znane: "Premier Fahrrad & Maschinenfabriks AG", "Továrna na stroje, Breitfeld-Daněk" i "Albin Leibisch, Čechie", produkowały motocykle w ilościach nie wystarczających. Decydując się na produkcję motocykli, Janeček nie opracował własnego prototypu z dwóch powodów, po pierwsze uważał, że firma i on sam nie ma doświadczenia w konstruowaniu jednośladów, po drugie produkcję chciano uruchomić w jak najkrótszym czasie. Od 1927 roku praska "Zbrojovka" bacznie obserwowała rynek motocyklowy, aby wybrać odpowiedni model do produkcji licencyjnej. Do końca 1928 roku otrzymano ofertę na motocykl Schliha (Schliha - berlińska wytwórnia produkująca dwusuwowe motocykle o pojemności od 129 cm3 do 596 cm3, cechą charakterystyczną tych konstrukcji było zastosowanie zaworu dolotowego w głowicy silnika). Swoją ofertę, obejmującą kilka modeli motocykli, złożył także austriacki Puch, który stosował już nowoczesne silniki z dzielonym cylindrem i dwoma tłokami, konstrukcji Giovanniego Marcelino. nż. Janeček wybrał propozycję trzeciego kontrahenta - wytwórni Wanderer.
Znana niemiecka firma Wanderer, produkująca motocykle od 1902 roku, wprowadziła do sprzedaży w 1928 roku, zaprojektowany przez Alexego von Novikoffa, całkowicie nowy model motocykla o niezwykłej konstrukcji. Silnik tego pojazdu był jednocylindrowym czterosuwem o pojemności 498 cm3 i rozrządzie OHV. Napęd przekazywany był przez trzybiegową skrzynię zespoloną z silnikiem, na wałek napędzający tylne koło za pośrednictwem przekładni. Rama motocykla wykonana została z wytłoczek stalowych, a do zawieszenia przedniego koła wykorzystano płaski resor ćwierćeliptyczny. Była to konstrukcja nowoczesna, lecz niedopracowana i wykonana niestarannie. Kilka sprzedanych egzemplarzy zwrócono do wytwórni na skutek powtarzających się defektów związanych z pękaniem przednich widelców i zacieraniem łożysk. Powtarzające się reklamacje psuły dobre imię firmy Wanderer, która słynęła dotychczas z wysokiej jakości wytwarzanych pojazdów. Ponad to koszty związane z przygotowaniem produkcji okazały się tak wysokie, że wytwórni zagroziło widmo bankructwa. Pechowy model postanowiono sprzedać wraz z dokumentacją i częścią oprzyrządowania.
Praska "Zbrojovka" została rozbudowana i powiększona o odlewnię metali lekkich, zlokalizowaną w Tyńcu nad Sazawą. Tak przygotowaną do nowej roli wytwórnię opuścił w 1929 roku pierwszy motocykl marki Jawa (Janeček i Wanderer), popularnie nazywany "rumpal" (ręczny kołowrót, np. przy studni).
W porównaniu do swojego pierwowzoru, Jawa 500 OHV posiadała istotne zmiany konstrukcyjne, takie jak prosty i tani w produkcji przedni widelec tłoczony z blachy oraz zbiornik paliwa o nowym kształcie. Pierwszym Jawom nadano barwy będące w późniejszych latach wizytówką wytwórni, był to kolor czerwony na całej lakierowanej powierzchni, uzupełniony żółtymi dodatkami. Motocykl miał dużą moc (13,2 kW) i [imgr][/imgr]http://ma666rio.w.interia.pl/images/jawa4.jpgdobre osiągi (110 km/h solo, 100 km/h z wózkiem bocznym), do 1932 roku wyprodukowano jednak tylko nieco ponad 1000 egzemplarzy, a produkcję zakończono ze względu na wysokie koszty wytwarzania. Podjęta w porę, zaskakująca decyzja zakończenia produkcji pierwszego i w dodatku udanego modelu motocykla, po zaledwie trzech latach produkcji, uratowała firmę przed upadkiem. Z uwagi na trwający wówczas kryzys gospodarczy zainteresowanie odbiorców przeniosło się na tanie motocykle małej pojemności, których produkcję niebawem rozpoczęto. Były to lekkie motocykle napędzane silnikiem Villiers o pojemności 175 cm3 (później 250 cm3). Współpraca z firmą Villiers była zasługą konstruktora i zawodnika brytyjskiego G. W. Patchetta, zatrudnionego w Jawie od 1931 do 1938 roku. Dzięki tym kontaktom Jawa otrzymała gotowe silniki i dokumentację techniczną, na podstawie której opracowano własną rodzinę dwusuwowych jednostek napędowych dla nowych pojazdów. Rozwijając produkcję silników dwusuwowych, nie zaniechano myśli o wytwarzaniu motocykla czterosuwowego. Prowadzone cały czas, prace konstrukcyjne i trwające dwa lata testy zakończone zostały w 1934 roku, wprowadzeniem do produkcji Jawy 350 SV. Ten lekki i ekonomiczny motocykl nadawał się także do współpracy z wózkiem bocznym. Konstrukcja okazała się tak udana, że na przełomie 1935 i 1936 roku wprowadzono nowy model, różniący się od poprzedniego głównie rozrządem górnozaworowym OHV. Jawa 350 OHV pozostawała w produkcji do 1946 roku. Do wybuchu II wojny światowej zbudowano wiele modeli motocykli Jawa, napędzanych silnikami dwusuwowymi i czterosuwowymi, o rozrządzie OHV i OHC. Większość pozostała w fazie prototypu lub krótkich serii przeznaczonych dla sportu. Wiodącym zamierzeniem firmy stało się w drugiej połowie lat trzydziestych, skonstruowanie i produkcja popularnych, tanich pojazdów, przeznaczonych dla masowego odbiorcy. Idąc tą drogą, rozpoczęto prace nad przygotowaniem własnego modelu oszczędnego, popularnego samochodu (Jawa 700). W 1934 roku nabyto prawa licencyjne na wyposażony w przedni napęd samochód DKW. Wybór modelu i tym razem okazał się trafny, a produkowany wkrótce samochód Jawa sprzedawał się dobrze. Pod koniec lat trzydziestych pojawiły się następne modele samochodów z przednim napędem. Dalsze prace nad samochodem małolitrażowym przerwała wojna. Powojenne próby wznowienia produkcji samochodów Jawa nie przyniosły spodziewanego efektu.
Efektem dążenia do produkcji pojazdów popularnych było wprowadzenie w 1937 roku, do produkcji Jawy 98 ROBOT. Model ten dostosowano do ówczesnych przepisów, liberalnie nastawionych do motocykli klasy 100 cm3, wyposażonych w rowerowe pedały. Pojazdy takie zwolniono z obowiązku ubezpieczenia, rejestracji i opłat podatkowych. Kierujący nim nie musiał posiadać prawa jazdy, wystarczyło ukończenie 14 lat. Niezaprzeczalne zalety konstrukcji i przychylne przepisy spowodowały wielką popularność tego produkowanego do 1947 roku, motocykla.
Lata powojenne przyniosły nacjonalizację firmy w 1945 roku. Nie przeszkodziło to we wprowadzeniu do produkcji nowych ,udanych modeli motocykli z silnikami dwusuwowymi, o pojemności 250 cm3 i 350 cm3 (dwucylindrowy). Rok 1949 przyniósł połączenie dwóch największych czechosłowackich producentów motocykli, powstała firma Jawa-ČZ. W połączonych zakładach wytwarzano obok motocykli dwusuwowych, także czterosuwy. Znane były motocykle wyścigowe z silnikami od 125 cm3 do 250 cm3 i produkowany seryjnie, dwucylindrowy model 500 cm3, z rozrządem OHC (wytwarzany od 1951 roku). W 1966 roku rozpoczęto pod marką Jawa, wytwarzanie motocykli żużlowych ESO. Popularnymi pojazdami Jawa-ČZ były przez długie lata dwusuwowe motocykle jednocylindrowe o pojemności 175 cm3 i 250 cm3, oraz modele dwucylindrowe o pojemności 250 cm3 i 350 cm3. Konstrukcja tych pojazdów ulegała niewielkim zmianom na przestrzeni lat. Do sprzedaży na rynkach zachodnich przygotowano dwusuwowy model 350 Twin Oilmaster, wyposażony w oddzielny system olejenia. Ten nowoczesny w latach siedemdziesiątych motocykl, nie sprzedawał się dobrze, gdyż należał do niepopularnej wówczas klasy pojemnościowej.
Ciągle jeszcze popularne na krajowym rynku Jawy 350 i CZ 350 wyposażone były początkowo w prądnice i instalacje elektryczne pracujące pod napięciem 6V, oraz Jawy 350 Twinn-Sport wyposażone w instalację elektryczną 12V i alternator. Motocykle te charakteryzują się dość wysoką trwałością i mocą silnika 19 kW, która jest wystarczająca do współpracy z wózkiem bocznym. Jawa 350 wyposażona w podwójną rurową ramę zamkniętą, jest jednym z najlepiej przystosowanych do współpracy z wózkiem, motocykli produkowanych w dawnym "bloku państw socjalistycznych". Niestety już w czasie produkcji, konstrukcja tego motocykla była mocno przestarzała. W 1993 roku, w następstwie przekształceń własnościowych, 51% udziałów w wytwórni ČZ wykupiła Cagiva. Motocykle i motorowery pod marką Jawa wytwarzane są w dalszym ciągu. Motocykle Jawa odnosiły szereg sukcesów w uznanych, międzynarodowych imprezach sportowych, nawiązując równorzędną walkę i często pokonując najlepsze światowe konstrukcje.